ҮНДЭСЛЭЛ

Хувь хүний сэтгэцийн үйл явц, үйлдэл төрхийн хөдлөл зүйг тодорхойлох хувийн онцлогийг авир араншин гэдэг байна. Авир араншин нь удам, төрөлхийн шинж чанартай бөгөөд үүнийг И.П.Павловын дээд мэдрэлийн үйл ажиллагааны галбирын тухай сургаалаар тайлбарладаг1. Оросын эрдэмтэн И.П. Павлов туршилт судалгаагаар дээд мэдрэлийн үйл ажиллагааны хүч, сэрэл, тэнцвэрт байдлыг харгалзан холерик, сангвиник, флегматик, меланхолик гэсэн үндсэн 4 галбирыг тогтоосон байна. Гэвч аливаа хүнд “цэвэр”, ганц хэлбэрийн авир араншин байдаггүй бөгөөд ихэнхидээ хэд хэдэн авир араншингийн шинжүүд холилдон илэрч аль нэг нь давамгайлдаг гэж үздэг ажээ1. Түүнчлэн зан араншингийн хэвшинжийг Кант, Вунд нар сэтгэл хөдлөлийн хүч, хурдаар нь, Америкийн сэтгэл судлаач Диамонд идэвхитэй байдлын түвшин, давамгайлж буй мэдрэхүйгээр нь, Английн сэтгэл судлаач Айзенк сэтгэл хөдлөлийн онцлог, бусадтай харилцах чадвараар нь, Оросын эрдэмтэн В.Д.Небылиц  сэтгэцийн болон хөдөлгөөний идэвхээр нь тус тус ангилсан байдаг2.

Орчин үед ямар нэг өвчин эмгэг үүсэхэд авир араншин чухал үүрэгтэй тул хүний авир араншингийн хэвшинжийг  мэргэжил сонгох, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, оношлогоо, эмчилгээнд ашиглах шаардлагатай хэмээн үзэж байна3. Авир араншинг мөн темперамент хэмээх нэр томъёогоор илэрхийлдэг бөгөөд темпераментаас хамааран хүн бүрийн сэтгэл хөдлөл, үйлдэл хөдөлгөөний хариу урвал янз бүр байдаг4.

 Хэвлэлийн тоймоос үзвэл эрүүл хүмүүсийн дунд авир араншингийн харьцааг тогтоосон судалгаагаар хамгийн олон тохиолддог хэвшинж нь меланхолик  хэвшинж ажээ (Г.В.Васильченко, Г.Г.Воробъев 1975 нарынхаар 36.5%-43.5%, Д.Болдцэрэн, 1992, 45.5%)5   Английн сэтгэл судлаач Айзенк нь хүний авир араншинг сэтгэл тогтвортой эсэх, сэтгэцийн үйл ажиллагааны чиглэлээр нь ангилсан бөгөөд сэтгэл тогтворгүй, дотогшоо чиглэсэн сэтгэцийн үйл ажиллагааны хэвшинж нь меланхолик хэвшинж юм6.  Меланхолик хэвшинжтэй хүн нь шийдвэр гаргахдаа муу, түгжигдмэл харьцаатай, аливаад сэтгэлээр амархан унадаг, гутранги, хүч султай хэвшинж учир аливаа нэг өвчинд өртөмтгий байдаг7. Иймд бид архины хамааралд өртсөн хүмүүсийн авир араншинг судлахыг зорисон юм. 

ЗОРИЛГО

Архины хамааралд өртсөн хүмүүсийн авир араншингийн хэвшинжийг судлан, сэтгэл түгшилтийн түвшинтэй харьцуулан судлахад оршино.

ЗОРИЛТ

• Архины хамааралд өртсөн хүмүүсийн авир араншингийн хэвшинжийг судлан тогтоох

• Авир араншин, сэтгэл түгшилтийн хооронд хамаарал буй эсэхийг судлан тогтоох 

АРГА, АРГАЧЛАЛ

Судалгааг нэг агшингийн судалгааны загвараар, асуумж судалгааны аргаар хийв. Судалгаанд сэтгэц эмгэг судлалд өргөн хэрэглэдэг сорил болох Айзенкийн сорилыг ашиглан авир араншинг, Спилберг Ханины сорилоор сэтгэл түгшилтийн түвшинг тодорхойллоо.  

Судалгаанд СЭМҮТ-ийн аддиктологийн тасаг, Наркологийн эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлж буй 24-61 насны 83 эрэгтэйг, зориудын түүврийн аргаар сонгон хамруулсан болно. Судалгааг явуулахын тулд таниулсан зөвшөөрлийн мэдээллийг танилцуулж гарын үсэг зуруулж баталгаажуулсан болно.

Статистик боловсруулалтыг Statistical package for social sciences 17.0 SPSS программыг ашиглан хийлээ.

ҮР ДҮН

Бидний судалгаанд 24-61 насны эрэгтэйчүүд хамрагдсан бөгөөд дундаж нас нь 33.1 байна. Судалгааг хийх үед архины хамааралтай эмэгтэй өвчтөн 2 байсан боловч судалгаанд оролцохоос татгалзсан учир судалгаа аваагүй болно.

Судалгаанд хамрагдагсдын архины хамаарлын  түвшинг уламжлалт ангилалаар судлан үзвэл  51 нь архинд донтох өвчний 2-р үе, 22 нь 3-р үе гэсэн оноштой байна.

 Бид судалгаанд хамрагдагсдын (n=83) авир араншингийн хэвшинжийг 57 асуулт бүхий Айзенкийн (EPI) сорилоор тодорхойлов. 

Айзенкийн сорилын үр дүнгээс үзвэл судалгаанд хамрагдагсдын 43% буюу хамгийн их хувийг меланхолик хэвшинж, харин хамгийн бага хувийг холерик хэвшинж эзэлж байна. Өвчтөнүүдийн авир араншингийн хэвшинжүүд дотор меланхолик хэв шинж давамгайлж байгаа нь статистик ач холбогдолтой байсан бол (р=0.04) архинд донтох өвчний үе шаттай статистик ач холбогдол бүхий хамааралгүй байна (p=0.31).  

Архины хамааралд  өртсөн хүмүүс нь өвчний улмаас болон хувь хүний онцлогоос хамааран сэтгэл түшилтийн байдалд ордог учир сэтгэл түгшилт байгаа эсэхийг Спилберг Ханины сорилоор судлан тогтоов.  Спилберг Ханины сорил нь 20 асуулт бүхий 2 хэсгээс тогтох бөгөөд бид энэ удаад тухайн үеийн сэтгэл түүгшилтийн түвшинг тогтоох 20 асуумжийг судалгаанд ашиглалаа. 

 

Судлаачдын бусад өгүүлэл

Сүүлд хийгдсэн